Ahmet AKIN – Yeminli Mali Müşavir

     Anonim şirketlerde hisse devri, Türk Ticaret Yasası’nın 415 ve 416’ncı maddelerinde düzenlenmiştir. Hamiline yazılı hisse senetlerinin devrini düzenleyen 415’inci maddesinde “Hamiline yazılı hisse senetlerinin devri şirket ve üçüncü şahıslar hakkında ancak teslim ile hüküm ifade eder” denilmektedir. Nama yazılı hisse senetlerinin devrini düzenleyen 416’ncı maddesinde ise “Nama yazılı hisse senetleri, esas mukavelede aksine hüküm olmadıkça devrolunabilir. Devir ciro edilmiş senedin devralana teslimi ile olur. Şu kadar ki; devir, şirkete karşı ancak pay defterine kayıtla hüküm ifade eder” kuralları vardır.

    Türk Ticaret Yasası’nın 417’nci maddesinde “PAY DEFTERİ” ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Bu madde hükmüne göre; “Şirket, nama yazılı hisse senetleri sahiplerini ad, soyad ve adresleriyle bir pay defterine kaydeder. Hisse senedinin yukarıki maddeye uygun olarak devredildiği ispat edilmedikçe devralan pay defterine yazılamaz. Yönetim kurulu, kaydın yapıldığı hisse senedine işaret eder. Şirkete karşı ancak pay defterinde kayıtlı bulunan kimse ortak sıfatını haizdir.”

     Anonim şirketlerde hisse senetlerinin yerini tutmak amacıyla çıkartılan menkul kıymetler olan “GEÇİCİ İLMUHABERLER”le ilgili düzenleme Türk Ticaret Yasası’nın 411’nci maddesinde yapılmıştır. Bu maddeye göre; “Nama yazılı hisse senetleri yerini tutmak üzere çıkarılan ilmuhaberlerin nama yazılı olması gerekir. Bunların devri nama yazılı hisse senetlerinin devrine ait hükümlere tabidir. Hamiline yazılı hisse senetleri yerine tanzim olunan nama yazılı ilmuhaberler ancak alacağın devri hakkındaki hükümlere göre devrolunabilir. Şu kadar ki; devir şirkete karşı ancak ihbar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.

     232 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile (R.G. 23/03/2000 – 23998), Geçici İlmuhaberler, hisse senetlerinin yerini tutmak amacıyla çıkarılan menkul kıymetler olarak kabul edilmiştir. Sahiplerine genel kurul toplantılarına katılmak, oy kullanmak, kar payı almak gibi pay sahipliği haklarını kazandıran ilmuhaberler, ilgili anonim şirketçe hisse senetleri düzenlenip ortaklara teslim edildiği anda geçerliliğini kaybetmektedir. Dolayısıyla ilmuhaberlerin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesinde, Gelir Vergisi Yasası’nın hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesine ilişkin hükümlerinin uygulanması gerekmektedir. İlmuhaberlerin düzenlenmesinde standart bir şekil şartı olmayıp, yönetim kurulu kararına bağlanması doğru olacaktır.

     193 sayılı Gelir Vergisi Yasası Mükerrer Madde 80’in birinci bendinde “İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar değer artış kazancı olarak vergilendirilecektir” denilmektedir. (5281 sayılı Yasanın 27’nci maddesiyle 01.01.2006 tarihinden itibaren elde edilen gelirlere uygulanmak üzere değişen bent. Yürürlük; 01.01.2006) Buna göre; anonim şirketlerde iki yıldan fazla elde tutulan ve hisse senedine bağlanmış (geçici ilmuhaberler dahil) hisselerin devri gelir vergisinden istisna olmaktadır.

     Diğer taraftan, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Yasası’nın istisnaları düzenleyen 17’nci maddesinin (g) bendi hükmüne göre, yukarıdaki koşulları taşıyan hisse senedi ya da ilmuhaber devirleri Katma Değer Vergisi’nden de istisnadır. (5228 sayılı Yasanın 15’nci maddesiyle değişen bent. Yürürlük; 01/08/2004)

     Ayrıca, nama veya hamiline yazılı hisse senedine bağlanmamış payların devir şekline yönelik Türk Ticaret Yasası’nda herhangi bir hüküm bulunmamakla birlikte, devir işlemleri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü’nün 18/Aralık/1998 tarih ve TSM-001-251 sayılı genelgesine göre yapılmaktadır. Bunun yanında, hisse devir işleminin ticaret odasına kayıt ve tescili zorunlu olmayıp, zaten, genel kurul toplantısından sonra alınan kararların ticaret sicilinde tescil ve ilanı aşamasında, şirketlerin hisse yapısı ticaret odasınca  öğrenilmektedir.