Ahmet Akın – Yeminli Mali Müşavir

     Daron Acemoğlu ve James A.Robinson tarafından kaleme alınan “Ulusların Düşüşü” (Why Nations Fail) kitabı, dünyaya bakışınızı ve kavrayışınızı değiştirecek bir kitap. Tarih boyunca ulusların, özellikle de birbirine benzeyen ulusların ekonomik ve politik gelişmeleri arasında neden büyük farklılıklar olduğuna dair bir tartışma yürütüyor.

     Yazarlar kısaca “Neden bazı ülkeler zenginken bazıları yoksuldur?” şeklinde bir soru ortaya atıp, köleci toplumlar, feodalizm, sömürgecilik, kapitalizm ve sosyalizm uygulamaları arasında ilginç ve çok öğretici bir yolculuğa çıkıyorlar.

Sömürgeler, koloniler, devrimler ve kurtuluş hareketlerinin gölgesi, günümüze nasıl düşüyor…

Sanayi Devrimi, neden Moldovya’da değil de İngiltere’de başladı…

Kara Ölüm denilen Veba, kralları, lordları, serfleri (köylü) nasıl etkiledi…

Toplumların elitleri ile en alttakiler arasında değişen ve değişmeyen ilişki biçimleri hangileridir… sorularının yanıtları verilmeye çalışılıyor.

     Kitabın odağını, dünyadaki eşitsizliğin ve ayrıca bu eşitsizliğin içerdiği göze çarpan bazı yaygın örüntülerin açıklanması oluşturuyor. Mısır ile ilgili bölümde anlatıldığı üzere, Britanya’nın Mısır’dan daha zengin olmasının nedeninin, Britanya’nın (ya da daha net söylemek gerekirse, İngiltere’nin) 1688’de ülkenin siyasetini ve dolayısıyla ekonomisini dönüştüren bir devrim (Muhteşem Devrim) geçirmiş olmasına dayandığı görülecektir. “Haklar Kanunu (Bill of Rights)” ile, mülkiyet hakkı, bireysel hak ve özgürlüklerin korunması öne çıkarılmaktadır.

     Büyük Britanya ya da Birleşik Devletler gibi ülkeler, yurttaşları gücü ellerinde tutan elitleri devirdikleri ve siyasal hakların çok daha yaygınlaştırıldığı; geniş halk kitlelerinin ekonomik fırsatlardan yararlanabildiği bir toplum yarattıkları için zengindirler. Sanayi Devrimi’yle birlikte doruğa ulaşan temelden farklı bir siyasal ve ekonomik rota oluşturmaları, uzun vadeli ekonomik büyüme göstermelerini sağladı. 

      Kitabın bir bölümünde kısa bir şekilde Osmanlı’dan bahsedilmektedir. Endüstri Devrimi ve beraberinde getirdiği teknolojik yenilikler Mısır’a gidip yayılmadı; çünkü Mısır bu ülkeye daha sonraları Mübarek ailesinin yapacağıyla az çok aynı biçimde muamele eden Osmanlı İmparatorluğu’nun kontrolündeydi. Anlaşıldığı kadarıyla, Anadolu’yu yatırım ve yeniliklerden mahrum eden Osmanlı, yönetimi altında bulunan diğer bölgelerde de aynı uygulamayı yapmış.

      Ülkelerin ekonomik başarıları kurumlara, ekonominin işleyişini belirleyen kurallara ve bireyleri motive eden teşviklere göre farklılık gösterir. Tüm ekonomik kurumların yaratıcısı toplumdur. Siyasetin kurumları kuşatmış olması ve siyasal kurumların toplumda gücün kimin elinde olduğu sınırlandırmasının eşit olmaması mutlakiyetçiliği getirmektedir.

     Buna karşılık, gücü toplumun geniş kesimlerine dağıtan ve ona sınırlama getiren siyasal kurumlar çoğulcudur. Siyasal güç tek bir kişinin ya da dar bir grubun eline geçeceğine geniş tabanlı bir koalisyonun elinde kalır.

     Nihayetinde toplumun tercihleri olan siyasal ve ekonomik kurumlar kapsayıcı olabilir ve ekonomik büyümeyi teşvik edebilirler. Ya da sömürücü olabilir ve ekonomik büyüme için zorlu bir engele dönüşebilirler.