Ahmet Akın – Yeminli Mali Müşavir

Avansların değerlemesinin nasıl yapılacağı Vergi Usul Yasası’nda açık olarak belirlenmemiştir. Avanslar gelecekte yapılacak olan mal veya hizmet teslimleri karşılığında peşin alınan veya verilen değerleri ifade eder. Bu nedenle, alıcı tarafından satıcıya verilen avanslar, belirli bir malın teslimini veya belirli bir hizmetin yerine getirilmesini isteme hakkını temsil etmekte ve sonuç olarak emtianın veya hizmetin maliyetine dönüşmekte, emtianın/hizmetin toplam bedelinden ise mahsup edilmektedir. Satıcının alıcıdan aldığı avanslarda, satış amacıyla gelecekte yapılacak mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil edilmekte ve teslim edilecek mal veya görülecek hizmetin bedelinden mahsup edilerek işlem yapılmaktadır.

Buna göre, yabancı para olarak alınan veya verilen avanslar yabancı para cinsinden olan borç ve alacak hükmünde olduğundan, dönem sonlarında Vergi Usul Kanunu’nun 263. maddesine göre borsa rayici ile, yabancı paranın borsada rayici yoksa, Maliye Bakanlığı’nca tespit edilen kur esas alınmak suretiyle değerlemeye tabi tutulması ve ortaya çıkan kur farkının, gelir veya gider olarak dikkate alınarak dönem kazancıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir.

Avansa konu edilen işin yapılmaması veya yapılamaması ya da malın sözleşme hükümlerine göre teslim edilememesi halinde, avanslar gerçek bir ticari alacak ve borç niteliğine dönüşür. Bu durumda avansı alan aldığı parayı aynen iade etmekle yükümlüdür. Avanslar ilgili olduğu mal veya hizmetin teslim edildiği tarihte avans niteliğini kaybedip, veren için alacak, alan için borç niteliğine dönüşür. Bu takdirde meydana gelen kur farkı, o dönemin gelir veya zararı olarak dikkate alınmalıdır.

Döviz cinsi avans hesaplarının Vergi Usul Yasası değerleme hükümleri kapsamında değerleme gününde geçerli döviz kuruna göre değerlenmesi gerektiği hususunda artık bir tereddüt olmadığı ortadadır. Ancak, oluşacak kur farklarının nasıl muhasebeleştirileceği; doğrudan gider veya gelir olarak mı yoksa bir varlık edinimine yönelik verilmiş avans veya üretilecek bir mamule yönelik alınmış avans söz konusu ise oluşan kur farklarının malın/üretimin maliyeti ile ilişkilendirilip ilişkilendirilmemesi noktasında duraksamalar yaşanmaktadır.

Yargı organlarının alınan avansların hesap dönemi sonunda yabancı para cinsinden olan borçlar gibi değerlenebileceği yönünde kararları bulunmaktadır. Ancak, bu kararlarda kur farkının maliyet unsuru olarak mı, dönem geliri olarak mı değerleneceği konusunda tam bir açıklık bulunmamaktadır.

Bize göre, avanslar herhangi bir nedenle dönem sonlarında kur değerlemesine tabi tutulursa, ortaya çıkan kur farkları gelir veya gider yazılamaz. Bu farklar, alınan siparişe konu mal veya hizmetten sağlanacak hasılat ile veya verilen siparişe konu mal veya hizmetin maliyeti ile ilgilendirilmek üzere geçici bir hesaba kaydedilir.

Sermaye Piyasası Mevzuatı ve Türkiye Finansal Raporlama Standartları Düzenlemeleri Açısından yapılacak değerlendirmeler ise ayrı bir makale konusu olmalıdır.