Ahmet Akın – Yeminli Mali Müşavir

Akaryakıt ana dağıtım firmasından alınan ürünün istasyon deposuna boşaltılması ve satışı sürecinde ürünün yoğunlaşmasından (kesafetinden) kaynaklanan artma ve eksilme gibi küçük farklılıklar meydana gelebilmektedir. Satış pompalarından yapılan satışın otomatik olarak satış hasılatına tam ve eksiksiz olarak dahil edilmesine rağmen söz konusu artma ve eksilmelerden kaynaklanan farkların faturasız mal alışı ya da satışı varmış gibi miktarlar oluşturması duraksama yaratmaktadır. Havanın sıcaklık derecesine ve dolayısıyla ürünün yoğunlaşmasına bağlı olarak meydana gelen miktar değişikliklerinin "153 Ticari Mallar Hesabı"ndaki stok dengesini bozmadan nasıl muhasebeleştirileceği hususu önem kazanmaktadır.

 
Fiili stok fazlalığı, işletmenin kayıtlarında görülmediği halde zamanla veya harici tesirlerle emtianın ölçüsünde ya da miktarında fazla bir durumun meydana gelmesidir.
Fiili stok fazlalığı, genellikle likit emtianın sıcaklığa bağlı olarak genleşmesi sonucu ortaya çıkan fiziksel bir olgudur. Herhangi bir likit emtianın iklim şartları, rafineriye uzaklık, stokta bekleme süresi, rakım ve satış istasyonundaki teknoloji gibi şartlara bağlı olarak ne oranda değişeceği teknik ölçüm ve değerlendirmeler sonucu ulaşılabilecek bilgidir.
Akaryakıt bayileri defter kayıtlarında miktar bazında; (Dönem başı stok+dönem içindeki alışlar= satışlar+ dönem sonu stok) dengesini tutturmak durumundadır.

Diğer taraftan, gerek dönem başı gerekse dönem sonu fiili mal stoklarının ne şekilde tespit edileceği Vergi Usul Kanunun 186'ncı maddesinde belirtilmiştir. Dönem sonu fiili akaryakıt stoku ile kaydi akaryakıt stoku arasında miktar farklılığı çıkması da doğaldır. Bu fark, ancak normal fire nispetleri dahilinde kaldığı sürece makul karşılanacaktır. Normal nispetlerini aşan fazlalık hallerinde ise akaryakıt bayileri durumu tevsik ve haklı gerekçelerle izah etmek zorundadırlar. Kaydi stok miktarının fiili stok miktarının altında kalması durumunda, fiili stok miktarına itibar edilebileceği tabiidir.
 

Mal dengesi bakımından emtia hesabının dönem sonu değerinin tespitinde, yukarıdaki sınırlar ölçüsünde fiili dönem sonu stok miktarı dikkate alınacağından, fiili stok fazlalığının değerlemeye etkisi de dikkate alınmış olacaktır. Dolayısıyla fiili bir fazlalık adı altında defterlerde mükerrer bir gider kaydının yapılması mümkün bulunmamaktadır.
 

Ancak, fiili stok fazlalığının ilgili kurumların belirlediği oranı aşması halinde bu farkın izah edilmesi gerekir. Gerçekleşen fiili stok fazlalığının izah edilmesinde akaryakıtı etkileyen unsurlar (iklim şartları, rafineriye uzaklık, stokta bekleme süresi, rakım, satış istasyonundaki teknoloji gibi) göz önünde bulundurulacaktır. Bu durumda ilgili kurumlarca belirlenen miktar değişim oranının esas alınması gerekmektedir.

Akaryakıt istasyonları, akaryakıtı kilogram olarak almakta, litre olarak satmaktadırlar. Örneğin 2.000 Kg motorin (2.000 / 0,845) 2.366,86 Litre motorin olarak değerlendirilir. Uygulamada, akaryakıt dağıtım şirketleri, akaryakıt istasyonlarına satış karşılığında kestikleri faturada genellikle kesafet hesaplamalarını göstermektedirler. Kesafet hesaplamaları faturada belirtilmese de kesafet oranları ile hesaplanmakta ve alınan akaryakıt litre olarak kaydedilmektedir. Akaryakıt istasyonu işletmeleri muhasebe sürecinde fire kavramı da dikkate alınmalıdır. Fire, akaryakıtın dağıtıcı firma deposundan bayi deposuna taşınması sırasında ya da akaryakıt istasyonu deposunda fazla beklemesi sebebi ile buharlaşması sonucu oluşabilmektedir Ticaret odaları her yıl fire ve zayiat oranlarını açıklamaktadır. Akaryakıt istasyonu işletmeleri de bulunduğu illerdeki ticaret odalarının belirlediği fire ve zayiat oranlarını kullanmaktadır.

ahmetakinmersin@gmail.com

www.ahmetakin.com.tr